Voor 1944 behoorde tot de gemeente Leeuwarderadeel ook het zuidelijke deel van de tegenwoordige gemeente Leeuwarden, met de dorpen Wirdum, Wytgaard, Huizum, Goutum, Swichum, Hempens en Teerns en ook nog de dorpen Lekkum, Miedum en Snakkerburen. Nog verder terug, tot in de vijftiende eeuw, behoorde zelfs het stadsgebied van Leeuwarden tot Leeuwarderadeel. Bij de samenvoeging in 1435 van Oldehove, Nijehove en Hoek tot de stad Leeuwarden, verloor de toenmalige grietenij Leeuwarderadeel zijn middendeel. De delen werden trimdelen genoemd, wat niets anders betekent dan derde deel. Sinds 1 januari 1944 omvat de gemeente Leeuwarderadeel de dorpen Stiens, Jelsum, Cornjum, Britsum, Finkum, Hijum en Oude Leije.
Op 29 december 1943[1], vond een gemeentelijke herindeling plaats tussen de gemeenten Leeuwarden, Leeuwarderadeel en Tytsjerksteradiel. Door deze herindeling nam het inwonertal van de gemeente Leeuwarderadeel met 16.599 personen af. Van het areaal grondoppervlak ging 1667 ha. over naar de gemeente Leeuwarden.
[1] Bij beschikking van de Secretaris-Generaal van het Departement van Binnenlandse Zaken van 29 december 1943, no. 26.039.
Gemeentehuis
Het oude gemeentehuis van Leeuwarderadeel stond oorspronkelijk in Huizum. Dat bleef zo, totdat op 1 maart 1965 het nieuwe gemeentehuis in Stiens kon worden betrokken.
Gemeentehuis Leeuwarderadeel aan de Schrans
Zeewering
De weg Leeuwarden-Stiens dateert al van omstreeks het jaar 1000. Het is een zware zeewering geweest, die Oostergo tegen het vrij naar binnen stromende water van de Middelzee moest beschermen. Deze weg kreeg de voor de hand liggende naam Hoogedijk, (nu Brédyk / Troelstraweg). De weg werd pas in 1847 voor het eerst verhard, zodat deze beter met voertuigen en rij- en trekdieren kon worden bereden. Tot dan werd het vervoer voornamelijk verricht met (trek)schuiten. Het land ten westen van de weg Leeuwarden – Stiens, waar eerder de Middelzee lag, is dus aangewonnen of nieuw land. De nieuwigheid van dit gebied blijkt ondermeer uit het gegeven dat er geen dorpen en slechts een klein aantal (nieuwere) huizen en boerderijen staan, en uiteraard uit de namen Stienser-, Cornjumer-, Britsumer- en Jelsumer Nieuwland. Ten oosten van de dorpen ligt het Oud-land, met veel terpen.
Dorpen
Rijdend vanaf Leeuwarden is Jelsum het eerste dorp in de gemeente Leeuwarderadeel, met vrij veel bebossing, waartussen een van Friesland’s oudste state ligt, het landgoed Dekema-state. Deze state is onlangs geheel gerestaureerd. In 1999 is begonnen met de landschappelijke inrichting van de tuinen. De route volgend passeren we de dorpen Cornjum, met het gerestaureerde Martenastate. Een kilometer verder ligt Britsum, in grootte het tweede dorp van de gemeente. Ten noorden van de hoofdplaats Stiens liggen de dorpen Finkum, Hijum en Oude Leije
Zie verder: Acht eeuwen Leeuwarderadeel
Klik hier voor overzicht van de burgemeesters van Leeuwarderadeel
Bevolkingsaanwas Leeuwarderadeel per dorp:
1744 | 1796 | 1815 | 1855 | 1880 | 1900 | 1920 | 1940 | 1960 | 1980 | 2000 | |
Stiens | 846 | 1157 | 1342 | 1820 | 2254 | 2291 | 2567 | 2199 | 2572 | 4567 | 7728 |
Finkum | 249 | 356 | 365 | 507 | 612 | 554 | 560 | 592 | 511 | 390 | 167 |
Hijum | 129 | 188 | 249 | 338 | 434 | 498 | 497 | 518 | 491 | 460 | 446 |
Britsum | 161 | 230 | 271 | 362 | 441 | 526 | 472 | 537 | 604 | 887 | 1114 |
Kornjum | 189 | 256 | 247 | 330 | 346 | 331 | 389 | 370 | 405 | 440 | 467 |
Jelsum | 261 | 333 | 355 | 416 | 373 | 573 | 612 | 587 | 615 | 540 | 367 |