De directe omgeving van het oudste Leeuwarderadeel (tussen 8e en 11e eeuw): van de kwelderwal aan de middelzee tot het oorspronkelijk hooggelegen veengebied in het achterland (Gilles de Langen 1999)
Wie iets wil weten over de geschiedenis van Leeuwarderadeel kan op verschillende plaatsen terecht. Dat de bronnen voor de geschiedenis van onze gemeente op verschillende plekken te vinden zijn, heeft alles te maken met diezelfde boeiende geschiedenis van Leeuwarderadeel. Wat wij nu Leeuwarderadeel noemen, is slechts een het noordelijk deel van wat vroeger met die naam werd aangeduid. Voor 1944 behoorde tot de gemeente Leeuwarderadeel ook het zuidelijke deel van de tegenwoordige gemeente Leeuwarden, met de dorpen Wirdum, Wytgaard, Huizum, Goutum, Swichum, Hempens en Teerns en ook nog de dorpen Lekkum, Miedum en Snakkerburen.
Nog verder terug, tot in de vijftiende eeuw, behoorde zelfs het stadsgebied van Leeuwarden tot Leeuwarderadeel. Bij de samenvoeging in 1435 van Oldehove, Nijehove en Hoek tot de stad Leeuwarden, verloor de toenmalige grietenij Leeuwarderadeel zijn middendeel. De delen werden trimdelen genoemd, wat niet anders betekent dan derde deel. Sinds 1 januari 1944 omvat onze gemeente de dorpen Stiens Jelsum, Cornjum, Britsum, Finkum, Hijum en Oude Leije. Door de nauwe historische band tussen Leeuwarderadeel en Leeuwarden zal het geen verbazing wekken dat behalve in Stiens ook in Leeuwarden veel historische bronnen voor Leeuwarderadeel te vinden zijn. Zij berusten daar in het Historisch Centrum Leeuwarden, het vroegere Gemeentearchief.
Boelema-state en bijbehorende landerijen te Stiens
Op deze plattegrond is Boelema-state, gelegen aan de Aldlânsdyk of Miedwech – tegenwoordig Kakewei geheten – duidelijk herkenbaar. Een poortgebouwtje, ongeveer gelegen tegenover de Aeltsjemoui- of Brolsmasteeg, gaf toegang tot het erf van Boelema-state, dat door een brede sloot was omgeven. Aan de overkant van de Aldlânsdyk staan ook duidelijk aangegeven de vier huissteden, tegenwoordig de percelen Langebuorren 1 t/m 7. De met een L aangegeven huisstede was in 1658 nog niet bebouwd. Tegenwoordig vindt men op deze plaats de Aeltsjemuoisteeg en slagerij Brolsma. Links op de kaart staat het huis van Douwe Jansen aangegeven. Uit oude koopbrieven is gebleken dat de weg waaraan dit huis was gelegen, Wijderummerbuorren werd genoemd. Niet met honderd procent zekerheid valt te zeggen of deze “buurt” in de loop der eeuwen helemaal is verdwenen, doch wel dat deze aanduiding in de vroeg zestiende eeuw al voorkwam als buurtschap onder Stiens. Indien, zoals de kaart laat zien de landen direct links (ten zuiden) van Boelema-state grenzen aan de Lutskedyk, dan zou Wijderummerbuorren ongeveer moeten hebben gelegen waar tegenwoordig de Petterhústerdyk te vinden is. De weg die met een bocht omhoog (naar het westen) loopt, moet de Schilweg zijn geweest. Aan deze weg, ongeveer ter plekke waar deze de Moundyk kruiste, juist ten westen van de huidige rondweg, – bezat het Ritske Boelema gasthuis ook een perceel grond. Deze plek wordt in de rekeningboeken van het Gasthuis ook wel aangeduid als: ‘lapke grond bij de molen’. Deze molen heeft daar tot in de jaren dertig van de vorige eeuw – toen korenmolen ‘De Hoop’ werd gebouwd – gestaan.
Bron: Historisch Centrum Leeuwarden, archief Ritske Boelema Gasthuis, toegangsnummer 119-B, inventarisnummer 46.
De inventaris op de archieven van het grietenij- en gemeentebestuur Leeuwarderadeel over de periode 1511-1919 en 1919 -1941 is online te raadplegen via Archievenoverzicht Leeuwarden / Leeuwarderadeel
De informatie via Fries archiefnet is verouderd en daarom via die link niet meer raadpleegbaar.
Klik hier voor het Calendarium van bijzondere gebeurtenissen: Calendarium
Klik hier voor acht eeuwen geschiedenis van Leeuwarderadeel
Klik hier voor het overzicht van grietmannen en burgemeesters van Leeuwarderadeel
G.I.S.
Bij de Fryske akademie is een Geografisch Informatie Systeem (GIS) in ontwikkeling. Dat G.I.S. is een digitaal systeem waarin ruimtelijke informatie is verwerkt. Kaarten op de computer dus, met daarachter tal van gegevens over wat op die kaarten te zien valt. Zodoende bestaat elk GIS uit landkaarten enerzijds en databases met tekst en cijfers anderzijds. Aan iedere landkaart is een database verbonden, en omgekeerd is elke database aan een landkaart gerelateerd. De landkaart biedt een weergave van een gebied. Alle topografische elementen daarin – zoals wegen, huizen, sloten, landerijen en dergelijke – worden weergegeven met lijnen, vlakken en gekleurde symbolen. Dit systeem is zoals gesteld nog in ontwikkeling en het bl;ijft ook in ontwikkeling, het is momenteel echter al dermate interssant dat wij u dit informatiesysteem niet willen onthouden. Hieronder is de link met toegang tot het GIS van de akademy geplaatst.
Databases t.b.v. genealogisch onderzoek:
Archiefplein.nl: Alle inventarissen en plaatsingslijsten van archieven die in bezit zijn van Historisch Centrum Leeuwarden zijn on-line te raadplegen via de volgende link:
Zie voor deze inventaris daarbij onder het kopje ’Algemeen, politiek en vervolgens onder “Gemeentebestuur Leeuwarderaeel’. De informatie op het Fries archiefnet is verouderd en daarmee vervallen. Het gehele archief is in 2006 / 2007 hernummerd en aangevuld.
Primaire bronnen na 1811
Zie ook de websie:ALLE FRIEZEN.NL
Primaire bronnen voor 1811
Achtergrondinformatie: Huwelijken Leeuwarderadeel, 1594-1812
In deze database zijn de volgende huwelijksregisters opgenomen:
Uit de met een * gemerkte huwelijksregisters kunnen bij het Historisch Centrum Leeuwarden geen fotokopieën worden besteld! De originele huwelijksregisters van het Noordertrimdeel berusten namelijk bij het Fries Historisch en Letterkundig Centrum Tresoar. Middels het invullen van het bestelformulier van Tresoar kunt kopieën uit de betreffende bronnen bestellen. De nummers voor de huwelijksregisters corresponderen met de DTB-nummering van Tresoar.
Eveneens zijn toegevoegd de huwelijksinschrijvingen waarvan ondertrouw, proclamaties of Roomskatholieke/Evangelisch Lutherse/Doopsgezinde huwelijksinzegeningen te Leeuwarden hebben plaatsgevonden. Deze zullen dus tevens worden aangetroffen in de (Onder)trouwdatabase van Leeuwarden, 1594-1811.
De codes welke achter ’Gebeurtenis’ worden weergegeven slaan achtereenvolgens op ondertrouw (o), trouw (x), attestatie om elders te trouwen (a) en eerste, tweede of derde proclamatie (1, 2 of 3).
Achtergrondinformatie NH Lidmaten Leeuwarderadeel 1610-1850
In deze database zijn de volgende lidmatensregisters opgenomen:
Uit de met een * gemerkte lidmatenregisters kunnen bij het Historisch Centrum Leeuwarden geen fotokopieën worden besteld! De originele lidmatenregisters van het Noordertrimdeel berusten namelijk bij het Fries Historisch en Letterkundig Centrum Tresoar. Middels het invullen van het bestelformulier van Tresoar kunt kopieën uit de betreffende bronnen bestellen. De nummers voor de lidmatenregisters corresponderen met de DTB-nummering van Tresoar.
In sommige gevallen komt het voor dat een gezochte inschrijving als lidmaat meerdere malen wordt getoond. Dit heeft te maken met de oorspronkelijke opzet van de invoer. Jaren geleden konden de ongekende mogelijkheden van internet nog niet worden voorzien en werd er tijdens de data-invoer naar gestreefd om het eindresultaat op diverse manieren middels een papieren uitdraai aan het publiek te presenteren. Zo zijn de lidmaten met een familienaam zowel ingevoerd als: ’FAMILIENAAM, VOORNAAM PATRONIEM’ als ’VOORNAAM PATRONIEM FAMILIENAAM’. Daarnaast werd in het geval dat de nieuwe lidmaat gelijktijdig met echtgenoot of echtgenote werd ingeschreven, de naam van de partner in het tegenovergestelde ’sexe-veld’ in kleine letters vermeld. Handmatige verwijdering van deze ’dubbelen’ was niet mogelijk. Daarom heeft het HCL dit digitale bestand integraal op de website geplaatst.
In de zoekvensters moet gebruik worden gemaakt van zogenaamde ’wildcards’, aangezien de volledige naam in één veld is ingevoerd. Zo zal
naast de naam Gerrit tevens de spellingsvarianten Gerryt en Gerrijt alsmede de vrouwelijke equivalenten Gerritje, Gerrytje en Gerrijtje opleveren, terwijl
de varianten Gerrit en Gerryt geeft. Ook mag een patroniem aan de voornaam worden toegevoegd:
geeft dan als resultaat Gerrit Jans, Gerryt Janssen, Gerrit Jansen, etc. Daarnaast kan ook op plaats van herkomst of bestemming worden gezocht.
Bevolking en specifieke (beroeps)groepen
Nadere toegangen elders:
Andere informtie die betrekking heeft op Leeuwarderadeel:
Knipselkranten met historische informatie.
Zie verder ook de lijst met producten van de documentatiestichting.
E-mail: info@leeuwarderadeel.nl
Archieven gemeente Leeuwarderadeel
Bovengenoemde archieven zijn te raadplegen via: Overzicht archieven Leeuwarderadeel of via:
Archievenoverzicht Leeuwarden / Leeuwarderadeel
· K 2.2 Klapper op de doopboeken van de Hervormde Gemeente o.a. Stiens gezinsgewijs gerangschikt.
Stiens 1619 – 1811, alfabetisch op voornaam van de vader.
· K 9.9 Begraafboeken 1806 – 1811, alfabetisch op familienaam en voornaam, van onder meer de gemeente Leeuwarderadeel.
· K 19 (ook digitaal bestand op de website van het Ryks Argyf Fryslân / Tresoar) Klapper op het register van naamsaanneming 1811 – 1812, alfabetisch op familienaam en voornaam. Vermeldt Mairie, dorp en aantal kinderen. Fotokopie uit: P. Nieuwland e.a., repertorium van faminlinamen in 1811- 1812 in Friesland aangenomen of bevestigd, Leeuwarden / Ljouwert 1977.
· K 24.11 Klapper op de lidmaten, alfabetisch op de familienaam en voornaam van mannen en vrouwen, van de Hervormde Gemeenten van:- Britsum 1658 – 1681 en 1732 – 1850- Cornjum 1633 – 1850- Jelsum 1610 – 1850- Lekkum en Miedum 1772 – 1833
Bevat alle gegevens uit de originele lidmatenregisters: datum van inschrijving en vertrek, plaats van herkomst en bestemming.
· K 26.4 – K26.5 Klapper op de lidmaten van Leeuwarderadeel 1626 – 1742, alfabetisch op familienaam en voornaam, tevens inhoudsopgave.K 26.4 periode 1626 – 1687
K 26.5 periode 1687 – 1742
· K 50.1 – K 50.12 Klapper op de geborenen, de gehuwden en de overledenen in de registers van de burgerlijke stand van Leeuwarderadeel, 1811 – 1922, ook genoemd de tienjarige tafels (12 delen); Alfabetisch op familienaam, geborenen 1811 – 1852 op voornaam en familienaam.K 50.1 geborenen, 1811 – 1852, alfabetisch op familienaamK 50.2 geborenen, gehuwden, overledenen 1811 – 1822K 50.3 geborenen, gehuwden, overledenen 1823 – 1832K 50.4 geborenen, gehuwden, overledenen 1833 – 1842K 50.5 geborenen, gehuwden, overledenen 1843 – 1852K 50.6 geborenen, gehuwden, overledenen 1853 – 1862 K 50.7 geborenen, gehuwden, overledenen 1863 – 1872K 50.8 geborenen, gehuwden, overledenen 1873 – 1882K 50.9 geborenen, gehuwden, overledenen 1883 – 1892K 50.10 geborenen, gehuwden, overledenen 1893 – 1902K 50.11 geborenen, gehuwden, overledenen 1903 – 1912
K 50.12 geborenen, gehuwden, overledenen 1913 – 1922
· K 51.1 Klapper op het bevolkingsregister van Leeuwarderadeel 1850 – 1859,
alfabetisch op de eerste twee letters van de familienaam.
K 51.2 1922 – 1939 A- Boey
K 51.3 1922 – 1939 Boey – CK 51.4 1922 – 1939 D – GK 51.5 1922 – 1939 H – IK 51.6 1922 – 1939 J – LK 51.7 1922 – 1939 M – OK 51.8 1922 – 1939 P – SalvK 51.9 1922 – 1939 Salv – Tab
K 51.10 1922 – 1939 Tab – Waa
K 51.11 1922 – 1939 Wad – Z
(aanwezig bij Historisch centrum Leeuwarden)
Deze archieven zijn te raadplegen via: Archievenoverzicht Leeuwarden / Leeuwarderadeel
Archivalia van het Armhuis te Stiens (later het “tehuis van ouden van dagen”) 1905 – 1932.